Safra Taşları

Safra taşları safra kesenizde oluşabilen sertleşmiş safra birikintileridir. Safra, karaciğerinizde üretilen ve safra kesenizde depolanan bir sindirim sıvısıdır. 

Yemek yediğinizde safra keseniz kasılır ve safrayı ince bağırsağınıza (duodenum=on iki parmak barsağı) boşaltır.

Safra taşlarının boyutları bir kum tanesi kadar küçükten, bir golf topu kadar büyük olana kadar değişir. Bazı kişilerde sadece bir safra taşı gelişirken bazılarında aynı anda birden fazla safra taşı oluşur.

Safra taşlarından dolayı semptomlar yaşayan kişiler genellikle safra kesesinin alınması ameliyatına ihtiyaç duyarlar. Herhangi bir belirti ve semptoma neden olmayan safra taşlarının genellikle tedaviye ihtiyacı yoktur.

Safra Taşı Belirtileri

Safra taşları hiçbir belirti veya semptoma neden olmayabilir. Safra taşı bir kanala takılıp tıkanmaya neden oluyorsa, ortaya çıkan belirti ve semptomlar şunları içerebilir:

• Karnınızın sağ üst kısmında ani ve hızla yoğunlaşan ağrı
• Karnınızın ortasında, göğüs kemiğinizin hemen altında ani ve hızla yoğunlaşan ağrı
• Kürek kemikleriniz arasında sırt ağrısı
• Sağ omzunuzda ağrı
• Mide bulantısı ya da kusma

Safra taşı ağrısı birkaç dakikadan birkaç saate kadar sürebilir.

Ne Zaman Doktora Görünmeli

Sizi endişelendiren herhangi bir belirti veya semptomunuz varsa bir cerrahi uzmanına başvurmanız yararlı olacaktır. 

Aşağıdakiler gibi, ciddi bir safra taşı komplikasyonunun belirti ve semptomlarını geliştirirseniz derhal hastaneye  isteyin:

• Karın ağrısı o kadar yoğun ki hareketsiz oturamıyorsunuz veya rahat bir pozisyon bulamıyorsunuz
• Cildinizin ve göz beyazlarınızın sararması (sarılık)
• Üşümeyle birlikte yüksek ateş

Safra Taşı Nedenleri

Safra taşlarının oluşmasına neyin sebep olduğu açık değildir. Şu durumlarda ortaya çıkabileceği düşünülüyor:

• Safranız çok fazla kolesterol içeriyor. Normalde safranız, karaciğeriniz tarafından atılan kolesterolü eritmeye yetecek kadar kimyasal madde içerir. Ancak karaciğeriniz safranın çözebileceğinden daha fazla kolesterol salgılarsa, fazla kolesterol kristallere ve sonunda taşlara dönüşebilir.
• Safranız çok fazla bilirubin içeriyor. Bilirubin, vücudunuz kırmızı kan hücrelerini parçaladığında üretilen bir kimyasaldır. Karaciğer sirozu, safra yolu enfeksiyonları ve bir takım kan bozuklukları dahil olmak üzere bazı durumlar karaciğerinizin çok fazla bilirubin üretmesine neden olur. Aşırı bilirubin safra taşı oluşumuna katkıda bulunur.
• Safra keseniz doğru şekilde boşalmıyor. Safra keseniz tamamen veya yeterince sık boşalmazsa safra çok yoğunlaşabilir ve safra taşı oluşumuna katkıda bulunabilir.

Safra Taşı Türleri

Safra kesesinde oluşabilecek safra taşı türleri şunlardır:

• Kolesterol safra taşları. Kolesterol safra taşı adı verilen safra taşının en yaygın türü genellikle sarı renkte görünür. Bu safra taşları esas olarak çözünmemiş kolesterolden oluşur ancak başka bileşenler de içerebilir.
• Pigment safra taşları. Bu koyu kahverengi veya siyah taşlar, safranız çok fazla bilirubin içerdiğinde oluşur.

Risk faktörleri

Safra taşı riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:

• Kadın olmak
• 40 yaşında veya daha büyük olmak
• Aşırı kilolu veya obez olmak
• Hareketsiz olmak
• Hamile olmak
• Yüksek yağlı bir diyet 
• Yüksek kolesterollü bir diyet 
• Düşük lifli bir diyet 
• Ailede safra taşı öyküsü olması
• Diyabet hastası olmak
• Orak hücreli anemi veya lösemi gibi belirli kan bozukluklarına sahip olmak
• Çok hızlı kilo vermek
• Doğum kontrol hapları veya hormon tedavisi ilaçları gibi östrojen içeren ilaçların alınması
• Karaciğer hastalığına sahip olmak

Komplikasyonlar

Safra taşı komplikasyonları (yol açabileceği sorunlar) şunları içerebilir:

• Safra kesesi iltihabı. Safra kesesinin boyun kısmına takılan safra taşı, safra kesesinin iltihaplanmasına (kolesistit) neden olabilir. Kolesistit şiddetli ağrıya ve ateşe neden olabilir.,
• Ortak safra kanalının tıkanması. Safra taşları, safranın safra kesenizden veya karaciğerinizden ince bağırsağınıza aktığı tüpleri (kanalları) tıkayabilir. Şiddetli ağrı, sarılık ve safra kanalı enfeksiyonu ortaya çıkabilir.
• Pankreas kanalının tıkanması. Pankreas kanalı, pankreastan uzanan ve duodenuma (oniki parmak barsağı) girmeden hemen önce ortak safra kanalına bağlanan bir tüptür. Sindirime yardımcı olan pankreas sıvıları pankreas kanalından akar.

Safra taşı, pankreas kanalında tıkanmaya neden olabilir ve bu da pankreas iltihabına (pankreatit) yol açabilir. Pankreatit yoğun, sürekli karın ağrısına neden olur ve genellikle hastaneye kaldırılmayı gerektirir.

• Safra kesesi kanseri. Safra taşı öyküsü olan kişilerde safra kesesi kanseri riski artar. Ancak safra kesesi kanseri çok nadirdir, bu nedenle kanser riski artmış olsa bile, safra kesesi kanseri olasılığı hala çok düşüktür.

Önleme

Aşağıdaki durumlarda safra taşı riskinizi azaltabilirsiniz:

• Öğünleri atlamayın. Her gün olağan yemek saatlerinize sadık kalmaya çalışın. Öğün atlamak safra taşı riskini artırabilir.
• Yavaş yavaş kilo verin. Kilo vermeniz gerekiyorsa yavaş ilerleyin. Hızlı kilo kaybı safra taşı riskini artırabilir. Haftada 0,5 ila 1 kilogram kaybetmeyi hedefleyin.
• Daha yüksek lifli yiyecekler yiyin. Diyetinize meyveler, sebzeler ve tam tahıllar gibi lif açısından zengin gıdaları daha fazla ekleyin.
• Sağlıklı bir kiloyu koruyun. Obezite ve fazla kilolu olmak safra taşı riskini artırır. Yediğiniz kalori miktarını azaltarak ve fiziksel aktivite miktarını artırarak sağlıklı bir kiloya ulaşmaya çalışın. Sağlıklı bir kiloya ulaştığınızda, sağlıklı beslenmenize ve egzersiz yapmaya devam ederek bu kiloyu korumaya çalışın.

Safra Taşı Teşhisi

Safra taşlarını ve safra taşı komplikasyonlarını teşhis etmek için kullanılan testler ve prosedürler şunları içerir:

• Karın ultrasonu. Bu test safra taşı belirtilerini araştırmak için en sık kullanılan testtir. 
• Endoskopik ultrason (EUS). Bu prosedür, karın ultrasonunda gözden kaçabilecek daha küçük taşların tespit edilmesine yardımcı olabilir. Endoskopik ultrason (EUS) sırasında doktorunuz ince, esnek bir tüpü (endoskop) ağzınızdan ve sindirim sisteminizden geçirir. Tüpün içindeki küçük bir ultrason cihazı çevredeki dokunun kesin bir görüntüsünü oluşturan ses dalgaları üretir.
• Diğer görüntüleme testleri. Ek testler arasında oral kolesistografi, hepatobilier iminodiasetik asit (HIDA) taraması, bilgisayarlı tomografi (CT), manyetik rezonans kolanjiyopankreatografi (MRCP) veya endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP) yer alabilir. ERCP kullanılarak saptanan safra taşları işlem sırasında çıkarılabilir.
• Kan testleri. Kan testleri enfeksiyon, sarılık, pankreatit veya safra taşlarının neden olduğu diğer komplikasyonları ortaya çıkarabilir.

 
Resim: Endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP)

ERCP yaparken, röntgen görüntülerinde safra kanallarını ve pankreas kanalını göstermek için bir boya kullanılır. Ucunda kamera bulunan ince, esnek bir tüp (endoskop) boğazınızdan ince bağırsağınıza geçirilir. Boya, endoskoptan geçirilen küçük içi boş bir tüp (kateter) yoluyla kanallara girer.

Safra Taşı Tedavisi

Semptomlara neden olmayan safra taşı olan kişilerin çoğunun hiçbir zaman tedaviye ihtiyacı olmayacaktır. Doktorunuz belirtilerinize ve teşhis tahlillerinin sonuçlarına göre safra taşı tedavisinin gerekli olup olmadığına karar verecektir.

Doktorunuz, sağ üst karnınızda yoğunlaşan ağrı gibi safra taşı komplikasyonlarının belirtilerine karşı dikkatli olmanızı önerebilir. Gelecekte safra taşı belirti ve semptomları ortaya çıkarsa tedavi olmanız gerekebilir.

Safra taşları için tedavi seçenekleri şunlardır:

• Safra kesesinin çıkarılması ameliyatı (kolesistektomi). Safra taşları sıklıkla tekrarladığından doktorunuz safra kesenizin alınması için ameliyat önerebilir. Safra keseniz çıkarıldığında safra, safra kesenizde depolanmak yerine doğrudan karaciğerinizden ince bağırsağınıza akar.

Yaşamak için safra kesenize ihtiyacınız yoktur ve safra kesenizin alınması, yiyecekleri sindirme yeteneğinizi etkilemez, ancak genellikle geçici olan ishale neden olabilir.

• Safra taşlarını eritmeye yönelik ilaçlar. Ağız yoluyla aldığınız ilaçlar safra taşlarının erimesine yardımcı olabilir. Ancak safra taşlarınızı bu şekilde eritmek aylar veya yıllar alabilir ve tedavi durdurulursa, safra taşları muhtemelen yeniden oluşacaktır.

Bazen ilaçlar işe yaramaz. Safra taşı ilaçları yaygın olarak kullanılmaz ve daha çok ameliyat edilemeyecek kişiler için kullanılır.